دوکتور ویدادی مۇصطافایئو: پزشکیان‌ین حیجاب پروبلئم‌لری

اؽراندا وفاق، یوْخسا نیفاق

پزشکیان‌ین حیجاب پروبلئم‌لری

ایران ایسلام رسپوبلیکاسیندا، هله‌لیک تهراندا نئچه واختدیر «حیجابسیزلارا قارشی(حیجابسیزلیغی ترک ائتمه) کلینیکاسی» فعالییته باشلاییبدیر. قادینلار کۆچه‌ده-بازاردا ساخلاناراق «مۆعالیجه» اوْلونماق اۆچون کلینیکایا گؤندریلیر.

کلینیکانین تشکیل ائدیلمه‌سی خبری یاییلاندان و ایشه باشلاماسیندان سوْنرا جمعیتده مۆذاکیره اوْلونان بیر نؤمره‌لی مسئله‌یه چئوریلیب. ایصلاحاتچیلار، طبیعی کی، علیه‌ینه، مۆحافیظکارلارین بیر قیسمی علیه‌ینه، رادیکال قیسمی لئهینه تبلیغات آپاریرلار. ایصلاحاتچیلاری ‫مأيوس ائدن ایسه حؤکومتین همین مسئله‌یه پاسسیو مۆناسیبت گؤسترمه‌سیدیر.

مساله‌نین ان ماراقلی جهتی حیجابسیز قادینلارا قارشی مۆباریزه‌نین یئنی فوْرماسی‌نین محض بو گۆنلرده، پزشکیان‌ین پرئزیدئنتلی‌یه باشلاماسیندان سوْنرا رئاللاشدیریلماسیدیر. همین مۆباریزه اۆصولو حاقیندا قرار ی، رئیسی‌نین پرئزیدئنتلیگی دؤورونده، ۲۰۲۲-جی ایلده قبول ائدیلسه ده، اوْنون مۆعمّالی هئلیکوپتئر قضاسی سببیدن یاریمچیق قالمیش فعّالیّتی‌نین سوْنونا کیمی ایجرا اوْلونمامیشدیر.

یالنیز ایندی، پزشکیان‌ین پرئزیدئنتلیگی دؤورونده قرارین ایجراسینا باشلانماسی بیر چوخ سۇاللار دوْغورور. اصلینده ایسه قئید ائدیلن کؤهنه یئنیلیک حاکمیت قوْللاریندان بیری‌نین پرئزیدئنت حاکمیتینه قارشی آچیق مۆباریزه‌یه باشلاماسی‌نین عیانی گؤستریجی‌سیدیر. معلوم اوْلدوغو کیمی، پزشکیان، سئچگی کامپانی‌یاسی زامانی حیجابین مدنی بیر حادثیه اوْلدوغونو وۇرغولایاراق ایجباری حیجابا قارشی اوْلدوغونو، حیجابین یالنیز مدنی واسیطه‌لرله، ایناندیرما یوْلو ایله یاییلماسینا نائیل اوْلماغین طرفداری اوْلدوغونو بیان ائدیردی. پزشکیان پرئزیدئنتلیک صلاحیتینه باشلایاندان سوْنرا ایجتماعی یئرلرده حیجابین وضعیتینه نظارت ائدن، حیجابسیزلاری ساخلایاراق پوْلیسه تحویل وئرن و بو زامان قادینلارا قارشی بعضاً زوْراکیلیق گؤسترن ایرشاد و یا اخلاق پاترولونون آرتیق شهرده آز-آز گؤروندوگو قئید ائدیلیردی. [پاترون: موحافیظ، اخلاق پاترونو: گشت ارشاد]

مساله‌نین مۆهوم بیر جهیتی ده پرئزیدئنت صلاحیتلرینی ایجرا ائتمه‌یه باشلایاندان سوْنرا قانونلارین و قرارلارین ایسلام دینی نوْرمالاری و اساس قانونا ضیدّ اوْلماماسینا نظارت ائدن "نظارت شۇراسی" [شورای نگهبان] حیجاب قانونونو تصدیق ائده‌رک پارلامئنته و پارلامئنت ده اؤز نؤوبه‌سینده، ایجرا ائدیلمه‌یه باشلانماسی اۆچون پرئزیدینته گؤندرمیش. قانون‌، پرئزیدئنت طرفیندن ایمضالاندیقدان سوْنرا قۆّه‌یه مینمیش اولور، لاکین، پرئزیدئنت همین قانونون، اوْنون وعدلرینه اۇیغون اوْلمادیغینی نظره آلاراق هله‌لیک اوْنو ایمضالاماقدان ایمتیناع ائدیر. پریزیدنت‌لرین بئله داورانیش احتیمالی قاباقجادان نظرده تۇتولدوغوندان قانونون ایجراسی اۆچون ایکینجی واریانت-پارلامئنت‌ین ایسپیکئری‌نین [سؤزچوسونون] قانونو رسمی قزئتده درج ائتدیرمه‌سی یوْلو مۆعیّن ائدیلمیش‌دیر لاکین، هله‌لیک ایسپیکئر ده همین قانونلا نظرده تۇتولان آددیمی آتماقدان بوْیون قاچیریر. قانون‌ون قۆّه‌یه مینمه‌سی و ایجراسی‌نین گئجیکمه‌سی جمعیتده حیجابسیزلیق وضعیت‌ینی داها دا «پیسلشدیرمیشدیر». پایتاخت‌ین پارکلاریندا وضعیتین اۆرک آچان اوْلمادیغی قئید ائدیلیر. حتی گۇیا شیکایت ائدیرلر کی، بیر چوخ اؤزل شیرکتلرده قادینلارین ایش واختی حیجابلی اوْلماسی قاداغان ائدیلیر. بۆتون بۇنلار جمعیتین «آبیر-حیاسی‌نین» کئشیگینده دۇران قۆّه‌لرین فعّالیّته کئچمه‌سینی شرطلندیرمیشدیر. اوْنلار دینی نوْرمالارا رعایت ائدیلمه‌سینه نظارت ائتمک فۇنکسی‌یاسینا مالیک اوْلان «خئییر ایشلره تشویق و شر ایشلردن چکیندیرمه قرارگاهی»نؽن [امر به معروف و نهی از منکر] آدیندان محکمه حاکمیتینه [قضائیه قوه‌سینه] مۆراجیعت ائده‌رک بیر نئچه ایل بۇندان اوّل قبول ائدیلمیش قرارین ایجراسینا ایجازه وئرمگی خواهیش ائتمیشلر و نه‌اینکی ایجازه آلمیش، همچی‌نین اوْنون فعالیتی اۆچون بۆدجه آیریلماسینا دا نایل اوْلموشلار. بئله‌جه، حؤکومتین خبری اوْلمادان «حیجابسیزلیغی ترک ائتمه کلینیکاسی» فعّالیّته باشلامیشدیر. بو قراری و پراکتیکی آددیمی «حیجاب و عیفّت قانونو»نۇن ایجرا اوْلونمادیغی و بئله بیر وضعیتده حیجابسیزلیغین باش آلیب گئتمه‌سی ایله اساسلاندیرماق ایسته‌ییرلر.

اما بو قرار و اوْنون ایجراسی محکمه حاکمیتی ایله ایجرا حاکمیتی آراسیندا حیجاب مسئله‌سینده درین ایختیلافین اوْلدوغونو، عینی زاماندا ایراندا مۆختلیف قرارقبول ائتمه و ایجرا مرکزلری‌نین مؤوجود اوْلدوغونو عیانی شکیلده گؤستریر.

باشقا سؤزله، محکمه حاکمیتی آچیق شکیلده پرئزیدئنتین اؤز سئچکیقاباغی وعدلرینی ایجرا ائۆتمه‌سینه قارشی چؽخمیش اوْلور.

بئله بیر وضعیت فیلتیر مسئله‌سینده ده حاکیم‌دیر. فیلتیر مسئله‌سی‌ایسه، آیریجا بیر یازی‌نین مؤضوعسودور.